Процесс вынужденной миграции во время Туркестанского восстания 1916 года: из Семиречья в Китай, из Китая в Семиречье

Çarlık Rusya’sı, Türkistan’ı XIX. asrın sonlarına doğru işgal etmiş, işgalin ardından kendi menfaatleri için idari, sosyal ve ekonomik düzenlemeler yapmıştı. Çarlık’ın vesayeti altına almasından yaklaşık olarak elli yıl sonra 25 Haziran 1916 senesinde Çar II. Nikolay, Türkistanlılar’ın askerlik hizmetinden muafiyetini kaldıran bir ukaz (ferman) yayınladı. Yayınlanan ile Türkistanlılar Rus ordusunun cephe gerisi hizmetleri göreve çağırılmaktaydı. Türkistan’daki idareciler Çar’ın emrini hemen uygulamaya başladılar. Fakat tarihinde kadar muaf olan Türkistan toplulukları bu karara önce itiraz ettiler. idarecilerin askeri işçi listelerini hazırlamaları protestolara ayaklanmalara neden oldu. idaresinin ayaklanmaları bastırmak silah kullanması, Türkistanlıları daha da öfkelendirdi öfke sonrasında isyana dönüştü. İsyan hareketi ilk Semerkant oblastında başladı. kısa süre içinde Sır Derya, Yedisu, Fergana Hazar Ötesi oblastlarına sıçradı. Türkistan'ın tüm oblastlarında vuku bulan isyan böylece milli karaktere Milli Ayaklanması’na iştirak etti. Ayaklanması ortaya çıktığı sıralarda ayaklananlar rejimine karşı kısmi başarılar elde olaylara müdahalesi Ayaklanması’nın seyrini lehine döndürdü. Bunu, ilan edilen sıkıyönetim tenkil müfrezelerinin Genel Valisi’nin komutasında bölgeye sevki izledi. müfrezeleri bölgede panik havasına sebep Bu havası birliklerinin cezalandırma yöntemleri başta Kırgızlar Kazaklar olmak üzere diğer Türk Dungan Sart gibi topluluklarının Çin sınırlarına göç etmesine Göç, Yedisu oblastından (Doğu Türkistan) şehirlerine (Kulca, Kaşgar) yapılmıştı. rejimi hem ayaklanmaya katılanları de tarafına kaçanları ağır şekilde cezalandırmayı düşünmekteydi. Rusya’da 1917 devrimi sonucu yıkılmış yönetim Geçici Hükümet’in eline geçmişti. Yeni hükümet Türkistan’da genel af çıkararak katılanların Çin’den vatanlarına dönmesine olanak sağlamıştı. Çalışmamızda döneminde yapılan süreci Hükümet Kırgız Kazak Türklerinin dönüşünü belge raporlarına göre ele alacağız.